Łaskami słynący obraz Maryi – Madonny z Puszczy
Opis obrazu
Łaskami słynący wizerunek „Madonny z Puszczy” jest kopią cudownego obrazu Matki Bożej Śnieżnej („Salus Populi Romani”) z rzymskiej bazyliki Santa Maria Maggiore. (il. po lewej – źr. Wikimedia Commons). Poświadczeniem wzorca jest łaciński napis znajdujący się u dołu obrazu „Madonna Maior de Urbe […] a s. Luca Evang. depicta”. Wizerunek z Ostrów Tuszowskich powstał w 1630 r., o czym świadczy data umieszczona na obrazie. Datę odkryto w 1956 r. przy czyszczeniu i werniksowaniu sczerniałego obrazu. Jest ona wypisana czarną farbą lub tuszem na książce trzymanej przez Dzieciątko Jezus (tuż koło zgięcia łokcia lewej ręki). Według tradycji obraz miał być darem królewskim związanym z konsekracją świątyni w 1634 r.
Według Jacka Bardana „obraz jest spokojną, zrównoważoną kompozycją, przedstawiającą Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem na lewej ręce. W symbolicznym przekazie obrazu wyróżniają się dwa elementy związane z osobą Chrystusa: biała chusta w dłoni Matki Bożej podtrzymującej Dzieciątko – zapowiedź Jego męki oraz księga – symbol wiedzy, Słowa i planów Bożych”.
Tak opisuje obraz dr Elżbieta Matyaszewska, historyk sztuki. Fragmenty referatu z konferencji naukowej z kwietnia 2012 r. zorganizowanej w Ostrowach Tuszowskich miesiąc przed koronacją Cudownego Wizerunku.
W swojej podstawowej formie wizerunek Matki Bożej Śnieżnej, a więc i obraz Madonny z Puszczy zalicza się do tzw. Hodegetrii, czyli typu ikonograficznego charakterystycznego dla Kościoła wschodniego, ukształtowanego najpewniej w syryjskim kręgu kulturowym i obrazującego dogmat wcielenia Syna Bożego w aspekcie Jego boskości. (…) Rozprzestrzeniając się jednakże coraz bardziej na Zachód i ocierając się o tamtejsze wzorce artystyczne, ten wschodni typ przedstawieniowy uległ z czasem określonym modyfikacjom, tracąc m.in. bizantyjską hieratyczność dla wydobycia bardziej ludzkiego wymiaru relacji Maryi ze swym Boskim Synem. Przykładem owego złagodzenia bizantyjskiej Hodegetrii jest właśnie wizerunek maryjny z Santa Maria Maggiore.
Opis ogólny kompozycji
Obraz ukazuje Matkę Bożą w półpostaci, stojącą frontalnie i patrzącą na wprost. Obie ręce ma skrzyżowane na wysokości nadgarstków – w lewej dłoni trzyma białą chustę, prawą natomiast lekko wskazuje na Dzieciątko siedzące na Jej lewym przedramieniu, również patrzące na wprost. Jego prawa dłoń uniesiona jest w geście błogosławieństwa, natomiast lewa podtrzymuje niewielką księgę. Zarówno głowę Maryi jak i Chrystusa otacza wąski nimb.
Znaczenie atrybutów i przedmiotów
(Maryja) podtrzymuje Dzieciątko dwiema rękami charakterystycznie złożonymi na wysokości nadgarstków, w jednej trzymając niewielką chustkę, potwierdzającą nie tylko Jej matczyną troskę (w kulturze Wschodu chusteczka służyła do wycierania nosa, potu lub łez), królewską godność (w starożytnym Rzymie ozdobna chusteczka trzymana w dłoniach przez kobietę oznaczała jej wysoki status społeczny), ale też zapowiadając Jej przyszłe cierpienie.
Dodatkowym elementem jest gwiazda, umieszczona na prawym
ramieniu Maryi okrytym mafarionem symbolizującym Jej macierzyństwo (…). Jej obecność na szacie Matki Bożej z teologicznego punktu widzenia jest przede wszystkim widomym znakiem Jej wiecznego dziewictwa.
Szczegółowy opis postaci
Matka Boża odziana jest w ciemnozłotą suknię z białą lamówką wokół szyi oraz w ciemnoniebieski płaszcz lub mafarion (długi szal okrywający całą sylwetkę) obramiony złotą krajką. Dzieciątko ubrane jest w gładką, karminową suknię ze złotymi lamówkami wokół szyi, przy rękawach i u dołu szaty. Jej fałdy częściowo przykrywają stopę Jezusa, obutą w złoty sandałek.
Twarze obu postaci mają jasną karnację. W twarzy Maryi szczególną uwagę zwracają duże, nieco wypukłe oczy z wyraźnie zaznaczonymi łukami brwiowymi opadającymi lekko w dół. Nos wąski i długi, usta małe o mocno zaznaczonej dolnej wardze. Czoło w części przykryte chustą i dodatkowo złotą koroną, tzw. zamkniętą, zwieńczoną sferą z krzyżykiem i ozdobioną drogimi kamieniami.
Twarz Chrystusa o dziecięcych rysach, okolona jest jasnymi włosami, zakrywającymi uszy. Oczy duże, z wyrazistymi brwiami, nos i usta niewielkie. Na skroniach złota korona kształtem zbliżona do tej, która zdobi głowę Maryi. Obie postacie ukazane są na neutralnym tle.
Opis techniczny
Od strony warsztatowej jest to obraz olejny o wymiarach 140 x 73 cm na płótnie nabitym na drewniany blat złożony z kilku desek wzmocnionych dwiema poprzecznymi szpągami. Jego autor pozostaje nieznany. (…) Z kartki naklejonej na odwrocie desek podobrazia wynika, że obraz Madonna z Puszczy w roku 1956 był poddany niewielkim zabiegom konserwatorskim (został odczyszczony, podklejony i ponownie zawerniksowany), podobne zabiegi wykonano rownież w roku 1985 podczas konserwacji całego ołtarza. Ostatnia, fachowa renowacja maryjnego wizerunku miała miejsce w 2 poł. 2008 r.
Burzliwe dzieje obrazu i kultu NMP w Ostrowach Tuszowskich
Początki kultu Madonny z Puszczy sięgają przełomu XVII i XVIII w. Wiadomo, że w pierwszej połowie XVII stulecia w świątyni znajdowało się 18 wotów oraz 6 nici korali. Przed 1727 r. obraz NMP ozdobiono srebrnymi koronami wysadzanymi czeskimi kamieniami. Korony były częściowo złocone. Obecność koron na wizerunku MB może świadczyć, że w drugiej połowie XVII w. lub na początku XVIII w. dokonano jego prywatnej koronacji. W pierwszej połowie XVIII w. w świątyni znajdowało się pięć sukienek bławatnych „na NMP”.
Kres istnieniu kultu MB w Ostrowach Tuszowskich położyło ustawodawstwo józefińskie zaborczej Austrii w drugiej połowie XVIII w. 16 maja 1794 r. na mocy rozporządzenia lwowskiego Gubernium, kosztowności kościelne parafii w Ostrowach Tuszowskich, w tym korony i wota, przejęła monarchia austriacka. Zrabowane przedmioty oszacowano na kwotę 271 florenów i 18 krajcarów.
Po tych wydarzeniach, ówczesny proboszcz, ks Piotr Pankiewicz zapisał w inwentarzu z 1785 r., w rubryce przeznaczonej na adnotacje: „Na rozkaz C.K. austriacki, pozbierano drogie i kosztowne pamiątki Ojców naszych – zrabowano kościoły – Świętości znieważano – Ty o Boże stanij w obronie Twojej krzywdy. Signatum in Ostrowy 1849”.
Pomimo tego, w świadomości wiernych nadal istniało przekonanie o cudowności wizerunku Madonny z Puszczy, co uwidoczniło się szczególnie w II połowie XIX w., kiedy to jesienią 1882 r. ówczesny proboszcz ks. Jan Wciślak stary wizerunek zastąpił wizerunkiem Matki Bożej Różańcowej. Nagłą śmierć kościelnego oraz ks. Wciślaka (zm. 06.02.1883) a także zarazę szerzącą się po parafii wierni uznali za karę Bożą. Nowy proboszcz, ks. Tadeusz Chwalibóg umieścił obraz Madonny z Puszczy z powrotem w ołtarzu głównym. Tak relacjonuje te wydarzenia w swoich zapiskach ks. Dominik Litwiński:
Stary kościół był mały i niski, toteż w ciągu wieków Obraz Madonny sczerniał od dymu świec i kurzu – tak, że jak świadczą starzy parafianie, mało było znać oblicza Matki Boskiej i Dzieciątka Jezus. Mieszkała w tym czasie obok kościoła żebraczka Marianna Kusik, która powzięła zamiar, za użebrane pieniądze kupić nowy obraz do wielkiego ołtarza. Zgodził się na to ks. proboszcz (ks. Wciślak – przyp. red.), a zamiar z ambony pochwalił. M. Kusik kupiła w Leżajsku duży, piękny, olejny obraz Matki Boskiej Różańcowej. 23 września 1882 r. postanowił ks. proboszcz wyjąć stary obraz, a wstawić nowy. (…)
Nowy obraz został wstawiony, a stary wyniesiony na strych kościelny. (…) Płakali parafianie, kiedy dowiedzieli się o usunięciu starego obrazu, a następujące po tym wypadki napełniały wszystkich przerażeniem. Na trzeci dzień, 26 września zmarł nagle, wśród strasznych boleści kościelny Schnajder bez zaopatrzenia św. Sakramentami. (…) Dnia 6 lutego 1883 r. ks Proboszcz Wciślak zmarł po 3-dniowej chorobie w wieku lat 54. (…) Opisane wypadki opinia parafii uznała za karę Bożą, a kiedy po śmierci proboszcza, zaczęli ludzie bardzo mrzeć na różne choroby, cała parafia zaczęła wołać, aby dawny obraz z powrotem umieścić w wielkim ołtarzu. (…)
Po przygotowaniu obrazu ks. Chwalibóg (kolejny proboszcz – przyp. red.) urządził nabożeństwo przepraszalne i obraz „Madonny z Puszczy” wrócił na dawne miejsce – a obraz Różańcowy wyniesiono do „babińca”, a w r. 1888 umieszczono go w ołtarzyku nowo wybudowanej kaplicy w środku wsi Ostrowy. (biała murowana kapliczka stojąca przy zakręcie drogi, niedaleko szkoły – przyp. red.).
Odrodzenie kultu Madonny z Puszczy nastąpiło dzięki staraniom ks. Dominika Litwińskiego, proboszcza w latach 1934-1969. Inwentarz parafialny z 1926 r. zawiera lakoniczną wzmiankę „wotów ani kosztowności nie ma”.
W 1954 r. ks. Litwiński rozpoczął prowadzenie „Księgi łask” oraz opracował pierwszy zarys dziejów kościoła i kultu Matki Bożej. Pod koniec XX w. wizerunek Madonny z Puszczy stał się szczególnym symbolem terenów wchodzących w skład powiatu kolbuszowskiego, a zlokalizowanych na terenie prastarej sandomierskiej puszczy.
Niewątpliwie na ożywienie kultu Matki Bożej wpłynęło także powstanie na przełomie XX i XXI w. Dróżek Różańcowych, oraz figur Madonny i Rycerza, a także odkrycie zasypanego w latach ’30 XX w. cudownego źródełka.
Począwszy od połowy lat ’90 Sanktuarium w Ostrowach Tuszowskich stało się szczególnym miejscem modlitwy myśliwych z okolicznych kół łowieckich (1996 r.), a od 2006 r. pielgrzymują do Ostrowów leśnicy z Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych całej południowo-wschodniej Polski (Kraków, Krosno, Lublin, Radom). Od 2013 r. do Sanktuarium przybywają corocznie pszczelarze (więcej informacji na ten temat można odnaleźć w zakładce „duszpasterstwo leśników…”)
Zwieńczeniem długiej drogi była uroczysta koronacja wizerunku Madonny z Puszczy, dokonana 19 maja 2012 r. przez ks bpa Kazimierza Górnego, ówczesnego ordynariusza Diecezji Rzeszowskiej (więcej o koronacji można przeczytać tutaj…)
Stałą formą kultu Madonny z Puszczy jest cotygodniowa Nowenna nieustająca do Madonny z Puszczy, odprawiana w każdą środę (wszystko o Nowennie można znaleźć tutaj…) oraz coroczne pielgrzymki leśników, myśliwych i pszczelarzy.
(opracowano na podst. ks. S. Zych, Zarys dziejów Parafii w Ostrowach Tuszowskich, Kolbuszowa 2012; ks. D. Litwiński, Historia kościoła i łaskami słynącego obrazu Madonny z Puszczy…, wyd. II, Mielec 2010).